Door Jan Merk, medewerker bij Nijboer Uitvaartzorg
Onlangs werd ik benaderd door een familie met een bijzondere vraag. Hun familielid, een beroepsmilitair, was 30 jaar geleden tragisch om het leven gekomen bij een auto-ongeluk in Duitsland. Op dat moment was hij gestationeerd in Duitsland, en daar vond ook zijn begrafenis plaats. De militaire uitvaart werd verzorgd door de overheid, en hij werd begraven op een gemeentelijke begraafplaats in een dorpje waar toevallig vlakbij zijn tante woonde. Zijn tante werd destijds daarom de rechthebbende van het graf, zich er niet van bewust dat het na 30 jaar zou komen te vervallen. Ze wist ook niet dat het graf niet verlengd kon worden.
In Duitsland worden namelijk twee soorten graven gehanteerd: één type graf dat na 30 jaar kan worden verlengd, en een ander type dat na 30 jaar onherroepelijk vervalt. Het graf van deze militair viel onder de tweede categorie, omdat de kosten van de begrafenis door de overheid waren betaald en er geen optie tot verlenging was opgenomen. De familie was erg teleurgesteld toen ze dit hoorden. Ze hadden gehoopt dat het graf verlengd kon worden, maar dat bleek niet meer mogelijk. Hier stond de familie natuurlijk nooit eerder bij stil, iets wat begrijpelijk is, gezien de omstandigheden van dertig jaar geleden.
De familie vroeg zich af wat hun mogelijkheden waren en zochten contact met de overheid, maar zij konden helaas niets voor hen betekenen. Uiteindelijk kwamen ze bij ons terecht, met de vraag of wij iets voor hen konden doen. Het liefst wilden ze het graf in Duitsland behouden, maar toen duidelijk werd dat dit geen optie was, kwamen er andere vragen: zou het mogelijk zijn om de stoffelijke resten naar Nederland over te brengen en hun familielid daar te herbegraven?
Een race tegen de klok
De situatie bleek nog urgenter toen ik hoorde dat de begraafplaats in Duitsland over zes maanden zou worden geruimd. In Duitsland worden vakken op begraafplaatsen namelijk na 30 jaar in hun geheel leeggehaald en de stoffelijke resten worden naar een knekelgraf (ook wel verzamelgraf genoemd) gebracht. De familie vroeg ons om uit te zoeken of het mogelijk was de stoffelijke resten naar Nederland over te brengen. We besloten meteen om ons hierin te verdiepen.
Ik nam contact op met de zus van de overledene, evenals met de gemeente en de begraafplaats in Duitsland. Het bleek geen gebruikelijke vraag te zijn voor hen, maar na wat overleg waren ze bereid om mee te werken aan de opgraving en de overbrenging. Ze waarschuwden ons echter dat we niet te veel verwachtingen moesten hebben van de overblijfselen, omdat het al 30 jaar geleden was.
Voorbereidingen en keuzes
Nadat duidelijk werd dat we toestemming hadden voor de opgraving, kwam de volgende vraag: wat zou de familie willen doen met de eventuele overblijfselen? In Nederland hadden ze twee opties: herbegraven in een familiegraf of laten cremeren. Na een periode van overleg koos de familie voor crematie. Ze wilden een mooie urn uitzoeken waarin de as bewaard zou worden, en een deel van de as zou worden bijgezet in het familiegraf.
We begonnen aan de administratieve kant van het proces en namen contact op met de Duitse autoriteiten om het benodigde papierwerk te regelen. Ook zochten we contact met een lokale steenhouwerij in Duitsland om ervoor te zorgen dat de grafsteen verwijderd en veilig bewaard kon worden. De familie was begrijpelijkerwijs zenuwachtig. Hoeveel overblijfselen zouden er nog zijn? Hoe zouden ze weten dat het echt hun familielid was? En mochten ze bij de opgraving aanwezig zijn? Al deze vragen speelden door hun hoofd.
Uiteindelijk bleek dat de opgraving in besloten kring zou plaatsvinden en dat de begraafplaats tijdens de werkzaamheden gesloten zou zijn. Dit was even een teleurstelling voor de familie, maar we maakten een plan om de overblijfselen direct in ontvangst te nemen zodra deze beschikbaar waren.
Een emotionele reis naar Duitsland
Ik reisde samen met de neef van de overledene – die destijds als 12-jarig jongetje aanwezig was bij de oorspronkelijke begrafenis – naar Duitsland. Onderweg spraken we uitgebreid over zijn oom, zijn herinneringen aan die tijd, en de impact van de gebeurtenis op hem en zijn familie. Het was een bijzondere reis, vol betekenis en reflectie.
Onze eerste stop was de steenhouwerij, waar de grafsteen netjes op ons stond te wachten. De vriendelijke Duitse steenhouwer had de steen met zorg verwijderd en plaatste deze met behulp van een heftruck in onze auto. Met de steen veilig in onze auto, liepen we via een steegje naar de begraafplaats om te zien hoe het graf erbij lag.
Tot onze verbazing en teleurstelling was het gaf al geruimd. De grond was netjes aangeharkt en er was niets meer te zien van het oorspronkelijke graf. Dit was een emotioneel moment voor ons beiden. We wisten dat de opgraving had plaatsgevonden, maar het was toch moeilijk om geen tastbaar afscheid te kunnen nemen op de plek zelf.
De confrontatie met het verleden
Bij het uitvaartcentrum op de begraafplaats aangekomen, bleek dat de deuren open waren. Binnen troffen we onze papieren voor de ruiming aan, inclusief de tijd waarop deze had plaatsgevonden: 7 uur in de ochtend, eerder die dag. De beheerder kwam ons tegemoet en vroeg meteen of wij de Nederlanders waren voor de opgraving. Dat klopte, en hij nam ons direct mee naar een ruimte waar de overblijfselen waren opgeslagen.
We stonden oog in oog met een grote bak waarin de overblijfselen van de overledene lagen. Het was een surrealistisch moment. Tot onze verrassing bleken er zelfs nog kledingresten aanwezig te zijn, waaronder knopen van het militaire uniform. Dit gaf ons de bevestiging dat het inderdaad om het familielid ging. De beheerder legde uit dat de Duitse bodem veel leem bevat, wat het ontbindingsproces vertraagt. Dit verklaarde waarom er meer bewaard was gebleven dan we hadden verwacht.
De terugreis en het afscheid
Met de stoffelijke resten veilig in onze auto, begonnen we aan de lange terugreis naar Nederland. De familie was enorm opgelucht dat alles volgens plan was verlopen. De volgende dag vond in besloten kring de crematie plaats. Voorafgaand aan de crematie was er een intiem moment in de familiekamer, waarbij de familie in alle rust afscheid kon nemen.
Na de crematie werd de urn naar het familiegraf gebracht, waar de grafsteen al was voorbereid. Samen met de familie, arm in arm, stonden we rondom het graf. Hun geliefde familielid was na 30 jaar eindelijk weer herenigd met zijn ouders. Het was een emotioneel moment, vol dankbaarheid en opluchting. Ook bij mij vloeide er een traan. De neef van de overledene zag het en gaf me een knuffel. “We hebben het gedaan,” zei hij. Het is ons gelukt.
Soms zijn woorden overbodig. De dankbaarheid van de familie zei alles.
